Verhalen achter oude paspoorten
Ooit waren pasfoto’s op paspoorten een nieuw fenomeen. Dankzij duizenden oude aanvragen, waarvan veel met foto, reconstrueert de Gouda Tijdmachine nu het leven van Gouwenaars in de vroege twintigste eeuw. Vrijwilliger Pauline speelt daarbij een cruciale rol.
Tegenwoordig heeft iedereen een paspoort of een identiteitskaart. Op zo’n document staan je naam, geboortedatum en geboorteplaats. Ook staat er een foto op, zodat je al tijd herkenbaar bent voor bijvoorbeeld een douanebeambte. Maar wist je dat pasfoto’s niet altijd op paspoorten stonden? Ook zag een paspoort er vroeger heel anders uit.
In de middeleeuwen en de oudheid namen reizigers vaak een aanbevelingsbrief mee als ze naar een ander land gingen. Pas na de Franse Revolutie kwam er wat meer structuur in het vastleggen van persoonsgegevens.
In 1813 kreeg Nederland zijn eerste paspoortwet. Vanaf dat moment mochten Nederlanders vrij reizen binnen het land, maar als ze naar het buitenland wilden, moesten ze een paspoort aanvragen. Dat paspoort was groter dan een A4-tje en werd uitgegeven in het Frans, namens de koning. In het document stonden uiterlijke kenmerken zoals lengte, haarkleur en oogkleur.
Toch hadden rond 1900 nog maar weinig mensen een paspoort. Dat veranderde tijdens de Eerste Wereldoorlog toen gingen veel grenzen dicht en was een paspoort nodig om te reizen. In die tijd werd ook de pasfoto ingevoerd. Eén foto kwam op het paspoort en een tweede exemplaar werd bewaard in het register van de gemeente.
Die oude registers zijn nu goud waard voor de Gouda Tijdmachine. Want behalve de pasfoto’s bevatten ze ook gegevens zoals naam, geboortedatum en soms een adres. Hierdoor kunnen we straks gezichten koppelen aan oude adressen in Gouda. Soms vragen ook hele gezinnen een paspoort aan, inclusief groepsfoto.
Vrijwilligster Pauline is druk bezig om al deze gegevens nauwkeurig in te voeren. Dat is soms lastig, omdat ambtenaren vroeger niet altijd netjes werkten en namen slordig op schreven. Gelukkig heeft Pauline veel ervaring, ze hielp bijvoorbeeld mee met het verbeteren van tienduizenden akten van het Streekarchief.
Voor dit project heeft Pauline inmiddels 95 procent van de mensen op de pasfoto’s kunnen identificeren. Het eerste deel daarvan staat nu online op de website van het Streekarchief. “Het is een sport om de juiste gegevens bij elke foto te vinden. Soms is een naam slecht leesbaar of heel algemeen, zoals Jansen.” Maar door gegevens slim te combineren, lukt het meestal toch. “Hoe mooi is het als je straks kunt zien wie er in de jaren twintig op een bepaald adres woonde? Of als je ineens ontdekt dat er een foto bestaat van je overgrootouders?”. En Pauline is nog lang niet klaar. Niet alleen van Gouda, maar ook van andere gemeenten in de regio bestaan zulke waardevolle registers.
Dit artikel door Coretta Bakker verscheen (in iets aangepaste vorm) op 21 mei 2025 in het Kontakt / Goudse Post.