Goudse verrassingen in Brussels archief

Jazeker. Het zal je maar gebeuren. Je gaat net met pensioen en je partner moet voor drie maanden voor werk naar Brussel. Dat overkwam twee deelnemers van de Gouda Tijdmachine. En wat doe je dan als pensionado in Brussel, behalve terrassen en musea bezoeken? Je gaat naar het grote Rijksarchief aldaar. Want daar zijn veel documenten over Gouda te vinden en voor je het weet kom je met 13.000 foto’s thuis.

In de Middeleeuwen lag Gouda in het gewest Holland. In 1433 maakte de Bourgondische hertog Philips de Goede zich meester van Holland en voegde dat toe aan zijn rijk. Dat rijk bestond uit allerlei graafschappen en hertogdommen met allemaal verschillende bestuursvormen. Philips streefde naar een meer centraal bestuur en zo kregen Brussel en Mechelen belangrijke bestuursorganen zoals een Hof, een Rekenkamer en een Grote Raad.

Wat is de Grote Raad?
De organisatie van de rechtspraak verschilde in de Late Middeleeuwen niet heel wezenlijk van die van tegenwoordig. Een geschil tussen twee Gouwenaars diende bij het Gerecht, gevestigd in het stadhuis op de Markt. Was je het met de uitspraak niet eens of vond je het Gerecht bevooroordeeld, dan kon je in beroep gaan bij het Hof van Holland, het hoogste gerechtshof in Holland. Dat was gevestigd op het huidige Binnenhof in Den Haag. Sinds Holland deel uitmaakte van het Bourgondische Rijk kon je tegen een vonnis van dit hof in beroep bij de Grote Raad in Mechelen.

Niet alleen voor hoger beroep diende de Grote Raad. Ingewikkelde grensoverschrijdende kwesties van de adel of kerkelijke instellingen over bezittingen in Holland, Vlaanderen, Brabant etc. dienden direct bij de Grote Raad. Er waren meer grensoverschrijdende kwesties, bijvoorbeeld steden, waterschappen of gewesten die elkaar voor het gerecht sleepten. Die mochten allemaal meteen naar de Grote Raad.

Al dit soort zaken is in Mechelen behandeld en uiteindelijk in Brussel bewaard gebleven. Het is niet altijd makkelijke kost: juridisch is het uiteraard complex, anders waren ze er wel wat sneller uitgekomen. Dossiers kunnen heel dik zijn. En ze zijn meertalig: Nederlands, Frans, Latijn en soms zelfs Spaans, alles handgeschreven in oud handschrift. Het leuke en waardevolle van deze dossiers is echter dat ze kopieën bevatten van soms zeer oude stukken die als bewijsmateriaal moesten dienen en waarvan het origineel vaak niet meer bestaat.

Het wordt tijd voor een voorbeeld. Op 26 mei 1543 stelt het Gerecht in Gouda Jan Ghysbrechtsz in het ongelijk in een rechtszaak tegen Adriana van Neck. Beiden zijn Gouwenaars. Het gaat over een verandering die Adriana heeft laten aanbrengen aan een waterafvoer bij haar huis. Jan pikt het niet en gaat in beroep: op 20 maart 1549 stelt ook het Hof van Holland hem in het ongelijk. Op 1 februari 1550 ten slotte verklaart de Grote Raad het beroep aldaar ongegrond. De erfgenamen van Adriana, die allang overleden is, kunnen gerust zijn. Dat zaken zo lang voortslepen, is geen uitzondering. De Gouda Tijdmachine hoopt nog te ontdekken waar Adriana en Jan woonden en hoe de situatie van de afvoer geweest is.

De Haastrechtse Brug
Veel zaken gaan over ingewikkelde erfeniskwesties, over het Goudse bier en de brouwers ervan, over sluisgeld, over conflicten met andere steden of overheden, over de doorvaart door de stad en vooral: protest tegen belastingen en andere financiële zaken.

Een aardig voorbeeld daarvan betreft de Haastrechtse Brug. In 1467 verzoekt Karel de Stoute, Gouda een brug over de IJssel te bouwen. Maar Gerard van Blois had van Philips de Goede, vader van Karel de veerdienst over de IJssel in leen gekregen en dat brengt ineens veel minder op. Gerard eist in 1470 dan ook een enorme schadevergoeding van Gouda. Gouda sputtert tegen dat de brug op verzoek van Karel is gebouwd, maar… Gouda moet lappen.

Dit zijn voorbeelden van zaken die het Rijksarchief in Brussel voor ons bewaart. Op dit moment worden de foto’s uitgezocht en gesorteerd zodat de onderzoekers/vrijwilligers van de Gouda Tijdmachine ermee aan de slag kunnen.

Dit artikel door HenkJan Sprokholt verscheen op 23 juli 2025 in het Kontakt / Goudse Post