Gegevens & afbeeldingen » Gouwe

Gouwe

Oudst bekende vermelding in 1335 (W. 6). Als rivier is de Gouwe reeds bekend in de 12de eeuw.

Van de Westhaven en de Wijdstraat tot aan het Bolwerk en het Regentesseplantsoen, ter weerszijden van het gedeelte van de rivier de Gouwe, dat door de stad loopt (Binnen-Gouwe). In de volksmond en thans weer officieel wordt steeds onderscheid gemaakt tussen de Hoge en de Lage Gouwe. De Hoge Gouwe dankt haar naam aan haar ligging, die aanzienlijk hoger was en nog is dan de straat aan de overzijde van het water, de Lage Gouwe.

De Hoge Gouwe (vroeger ook wel aangeduid als West-Gouwe, R.B.S., 21, blz. 790; 1769) loopt van de Westhaven tot aan de Pottersbrug (het Bolwerk). Het gedeelte van de Westhaven tot aan de Peperstraat: de straat nussen de Hoornse en de Visbrugge" werd na de verbreding en verbetering omstreeks 1581 aangeduld als de nieuwe vergrooting" of de Nieuwe Straat" (O.A. 4, Vroedschaps boek 1578, fol. 224v).

Dit stuk werd ook wel genoemd Korte Gouwe; in de vergadering van de gemeenteraad van 21 oktober 1870 werd nog gesproken van de Nieuwe Straat of Korte Gouwe. Op de plattegrond van 1894 wordt het gedeelte van de Gouwe tussen Westhaven en Peperstraat aangeduid als Hooge Gouwe. De straat ligt hier op een hoger niveau dan de Lage Gouwe aan de overzijde.

De Lage Gouwe (vroeger ook wel aangeduid als de Oost-, resp. de Zuid-Gouwe) is het gedeelte van de straat van de Wijdstraat tot aan het Regentesseplantsoen. De overzijde hiervan werd wel genoemd de West-Gouwe (R.B.S. 21, 1769, blz. 790). Het deel van de Lage Gouwe tussen de Nieuwe Haven en het verenigingspunt met de vesten langs de Kattensingelgracht (thans Regentesseplantsoen) werd in de 14de eeuw (J. 136, 1383) en ook nog tot in het begin van de 20ste eeuw de "Corte Gouwe" genoemd. Dit gedeelte stond ook bekend onder de namen 't Gerecht en Galgeveld. Deze laatste naam werd nog officieel gebruikt in 1905, Raadsverslag 24 februari 1905.

Op deze plaats stond vroeger "het gerecht", de plaats waar galg en rad waren opgericht om de lichamen van de ter dood gebrachten in het publiek ten toon te stellen, tot deze overblijfselen, naar de zede van de tijd, "waren vergaan of geconsumeert". De eigenlijke executies geschiedden binnen de stad, voor het stadhuis of op een andere daarvoor sangewezen plaats. Toen de stad zich in de 15de eeuw in deze richting uitbreidde, verplaatste men het gerecht naar Schielands Hoge Zeedijk (1413, Leenkamer van Holland, Reg. Mem. B:A: cas. R: 1409-1412: fol. 9.). In 1448 was het Galgeveld reeds bebouwd (L. 69, hier Galchkamp genoemd). Het Galgeveld werd in het Cohier van Lantaarn- en Clapgelt van 1678 aangeduid als Gagelkamp (O.A. 593). Dr. L.A. Kesper, eertijds archivaris der gemeente, merkte hierbij op, dat gagel volgens het Middelnederlands Woordenboek van Verwijs en Verdam een gewas was dat, in plaats van hop, wel bij de bierbrouwerij werd gebruikt. Of er inderdaad aanleiding is verband te leggen tussen dit gewas en de straatnaam, is onwaarschijnlijk omdat hier stellig sprake is van een verschrijving van de samensteller van het cohier, die in het zelfde jaar in het Kohier der Verponding de naam Galgcamp gebruikt. Op de kaart van Johan Blaeu (1649) staat de naam Galghanck.

In de "Quartieren der Clapwakers" van 17 oktober 1758 (O.A. 302, nr. 10) wordt melding gemaakt van de "Lange Camp", waarmee vermoedelijk ook het Galgeveld is bedoeld.

In het gedeelte van de Lage Gouwe tussen de Vissteeg en Achter de Vismarkt lag het terrein dat in de 14de eeuw wordt aangeduid als "Heer Jan van der Goude's erf". (K.A. 5. fol. 57). Dit gedeelte van de Gouwe werd in de 14de en 15de eeuw de "oude Vischmarkt" genoemd (W. 145, 1387), zulks ter onderscheiding van de "Vreemde Vischmarkt", die vermoedelijk aan de overzijde heeft gelegen. De veronderstelling ligt voor de hand, dat de eerste werd gebruikt voor de verkoop van zoetwatervis, de laatste voor de verkoop van zeevis. De naam "Vreemde Vischmarkt" komt reeds voor in een keur van 1490. De overkapping, die thans Korenbeurs heet, werd in de 20ste eeuw ook wel Bloemenmarkt genoemd, omdat daaronder, en langs de Hoge Gouwe tot aan de Keizerstraat, bloemenmarkt werd gehouden.

Het gedeelte van de Gouwe tussen de St. Joostbrug en de Turfbrug wordt op de kaart van Blaeu Amsterdammer Veer genoemd, een naam die tot in deze tijd in gebruik is gebleven; ook de naam Leidsche Veer schijnt hiervoor gebruikt te zijn. Met de naam Kromme Gouwe wordt aangeduid het door de Nieuwe Gouwe afgesneden gedeelte van het riviertje langs het Jaagpad. De naam "cromme gouwe" is reeds zeer oud (O.A.. 1170, fol. 12). Voor het gedeelte van de rivier binnen de stad wordt ook wel de naam Binnen-Gouwe gebruikt.

Het gedeelte van de Hoge Gouwe tussen de Keizerstraat en de Aaltje Bakstraat werd in 1648 Vranckenham genoemd (grafboek St.-Janskerk, nr. 42). In hetzelfde jaar komt de naam ook voor onder de straten in de gedrukte keurboeken; in hetzelfde boek van 1695 komt de naam evenwel niet meer voor. Een verklaring van deze naam is niet bekend.